भारतीय पासपोर्ट – सविस्तर माहिती आणि अर्ज प्रक्रिया

पासपोर्ट म्हणजे काय?

पासपोर्ट हा भारत सरकारने दिलेला अधिकृत प्रवासी दस्तऐवज आहे, जो परदेशात जाण्यासाठी आणि ओळखीच्या पुराव्यासाठी वापरला जातो. भारतीय नागरिकांसाठी पासपोर्ट परराष्ट्र मंत्रालय (Ministry of External Affairs) आणि पासपोर्ट कार्यालयाद्वारे जारी केला जातो.

पासपोर्ट कशासाठी आवश्यक आहे?

1. परदेशात प्रवास करण्यासाठी: कोणत्याही देशात जाण्यासाठी भारतीय पासपोर्ट आवश्यक आहे.

2. ओळखपत्र म्हणून वापर: पासपोर्ट हा सर्वोत्तम सरकारी ओळखपत्रांपैकी एक आहे.

3. व्हिसा मिळवण्यासाठी: विविध देशांसाठी व्हिसा मिळवण्यासाठी पासपोर्ट अनिवार्य आहे.

4. बँकिंग आणि आर्थिक व्यवहार: KYC प्रक्रियेसाठी अनेक बँका आणि वित्तीय संस्थांमध्ये पासपोर्ट स्वीकारला जातो.

5. विदेशी शिक्षण आणि नोकरीसाठी: जर तुम्हाला परदेशात शिक्षण किंवा नोकरी करायची असेल, तर पासपोर्ट आवश्यक आहे.

---

भारतीय पासपोर्टचे प्रकार (Types of Indian Passport)

1. सामान्य पासपोर्ट (Ordinary Passport - Blue Cover)

सामान्य नागरिकांसाठी वापरला जातो.

Validity: 10 वर्षांसाठी वैध असतो.

व्यवसाय, पर्यटन, शिक्षण, वैद्यकीय उपचार यासाठी वापरला जातो.

2. राजनैतिक पासपोर्ट (Diplomatic Passport - Maroon Cover)

भारतीय सरकारी अधिकाऱ्यांसाठी आणि राजनैतिक अधिकारी (Diplomats) यांच्यासाठी असतो.

अधिकाऱ्यांना परदेशात विशेष सुविधा मिळतात.

3. अधिकृत पासपोर्ट (Official Passport - White Cover)

भारत सरकारच्या अधिकृत प्रतिनिधींसाठी असतो.

सरकारी कामांसाठी परदेशात प्रवास करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांना दिला जातो.

4. ई-पासपोर्ट (E-Passport)

मायक्रोचिप असलेला आधुनिक पासपोर्ट.

हा पासपोर्ट जास्त सुरक्षित आणि तांत्रिकदृष्ट्या सुधारित आहे.

---

पासपोर्ट अर्ज करण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे

1. ओळखपत्र (Identity Proof)

आधार कार्ड

मतदार ओळखपत्र

पॅन कार्ड

2. जन्मतारीख पुरावा (Date of Birth Proof)

जन्म प्रमाणपत्र

शाळा सोडल्याचा दाखला

3. पत्ता पुरावा (Address Proof)

आधार कार्ड

विजेचे/पाणी बिल

बँक पासबुक स्टेटमेंट

4. इतर कागदपत्रे (For Special Cases)

विवाहित असल्यास विवाह प्रमाणपत्र

अल्पवयीन असल्यास पालकांचा पासपोर्ट

---

पासपोर्ट अर्ज करण्याची प्रक्रिया

1. ऑनलाइन अर्ज भरणे

1. पासपोर्ट सेवा पोर्टलवर जा - https://portal2.passportindia.gov.in/

2. नवीन खाते तयार करा किंवा लॉगिन करा.

3. "Apply for Fresh Passport" किंवा "Reissue of Passport" पर्याय निवडा.

4. अर्जामध्ये वैयक्तिक माहिती, पत्ता, जन्मतारीख आणि इतर तपशील भरा.

5. आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करा.

2. शुल्क भरणे

36-पृष्ठांचा पासपोर्ट: ₹1,500/-

60-पृष्ठांचा पासपोर्ट: ₹2,000/-

Tatkal (तातडीच्या अर्जासाठी): अतिरिक्त ₹2,000/-

3. अपॉइंटमेंट बुक करणे

जवळच्या पासपोर्ट सेवा केंद्रावर (PSK) किंवा पोस्ट ऑफिस पासपोर्ट सेवा केंद्रावर (POPSK) अपॉइंटमेंट घ्या.

अपॉइंटमेंटच्या दिवशी बायोमेट्रिक स्कॅन आणि फोटो घेतले जातील.

4. पोलीस पडताळणी (Police Verification)

अर्जदाराच्या पत्त्यावर पोलीस अधिकारी भेट देतील आणि पडताळणी करतील.

पोलीस पडताळणी यशस्वी झाल्यावर पासपोर्ट मंजूर होतो.

5. पासपोर्ट मिळणे

साधारण अर्जासाठी 30-45 दिवस लागतात.

Tatkal (तातडीची सेवा) साठी 3-7 दिवसांत पासपोर्ट दिला जातो.

पासपोर्ट स्पीड पोस्टद्वारे घरी पाठवला जातो.

---

Tatkal पासपोर्ट सेवा म्हणजे काय?

Tatkal सेवेअंतर्गत अर्जदाराला तातडीने पासपोर्ट मिळतो. यासाठी काही अतिरिक्त कागदपत्रे आणि शुल्क भरावे लागते. Tatkal सेवेअंतर्गत 3-7 दिवसांत पासपोर्ट मिळतो.

Tatkal साठी अतिरिक्त कागदपत्रे:

1. शासकीय कर्मचारी असल्यास ओळखपत्र

2. दोन मान्यताप्राप्त नागरिकांचे शिफारसपत्र

---

पासपोर्ट नूतनीकरण (Renewal of Passport)

पासपोर्ट नूतनीकरण कधी करावे?

1. पासपोर्टची वैधता संपण्याच्या 1 वर्ष आधी अर्ज करावा.

2. पासपोर्ट हरवला किंवा खराब झाला असल्यास.

3. नाव, पत्ता, जन्मतारीख बदलायची असल्यास.

नूतनीकरण प्रक्रिया

वरीलप्रमाणेच ऑनलाइन अर्ज भरा.

जुना पासपोर्ट आणि नवीन कागदपत्रे सबमिट करा.

नवीन पासपोर्ट 15-30 दिवसांत मिळतो.

---

पासपोर्टशी संबंधित महत्त्वाच्या बाबी

1. पासपोर्ट हरवल्यास काय करावे?

जवळच्या पोलीस ठाण्यात हरवल्याची तक्रार द्या.

नवीन पासपोर्टसाठी "Lost Passport" अर्ज करा.

2. पासपोर्टवर बदल करणे शक्य आहे का?

होय, नांव, जन्मतारीख, पत्ता बदलण्यासाठी नवा अर्ज करता येतो.

3. पासपोर्ट आणि व्हिसामधील फरक

बाब	पासपोर्ट	व्हिसा
उद्देश	प्रवासी ओळखपत्र	विशिष्ट देशात प्रवेश आणि मुक्कामासाठी परवानगी
कोण जारी करते?	भारत सरकार	संबंधित देशाचे दूतावास
वैधता	10 वर्षे	देशानुसार भिन्न (3 महिने ते 10 वर्षे)

---

निष्कर्ष

भारतीय पासपोर्ट हा प्रत्येक नागरिकासाठी महत्त्वाचा दस्तऐवज आहे. जर तुम्हाला परदेशात प्रवास करायचा असेल, तर लवकरात लवकर पासपोर्टसाठी अर्ज करा.

महत्वाच्या लिंक्स:

🔹 पासपोर्ट अर्ज करण्यासाठी: https://portal2.passportindia.gov.in/

🔹 Tatkal सेवा माहिती: https://www.passportindia.gov.in/

---

हा लेख उपयुक्त वाटल्यास तुमच्या मित्रांसोबत शेअर करा! 😊