🍲 पोषण महाराष्ट्र अभियान – कुपोषणमुक्त महाराष्ट्राकडे वाटचाल

"सुदृढ बालक – सशक्त भारत"

ही केवळ घोषणा नाही तर आपल्या देशाच्या भावी पिढीसाठी असलेली गरज आहे. याच उद्देशाने केंद्र सरकारने ‘राष्ट्रीय पोषण अभियान’ सुरू केले आणि त्याच्या प्रभावी अंमलबजावणीसाठी महाराष्ट्र सरकारने राबवलेले राज्यस्तरीय अभियान म्हणजेच ‘पोषण महाराष्ट्र अभियान’.

---

🎯 योजनेचे उद्दिष्ट

राज्यातील कुपोषणाचे प्रमाण कमी करणे

बालक, किशोरी आणि माता वर्गात पोषणाबाबत जाणीवजागृती निर्माण करणे

विविध विभागांमध्ये समन्वय साधून पोषणयुक्त सेवा प्रभावीपणे पोहोचवणे

POSHAN (Prime Minister’s Overarching Scheme for Holistic Nourishment)

अभियानाच्या उद्दिष्टांची अंमलबजावणी राज्यात सक्षमपणे करणे

---

📌 अभियानाची पार्श्वभूमी

घटक	माहिती
अभियान नाव	पोषण महाराष्ट्र अभियान
प्रेरणा	केंद्र सरकारचे "राष्ट्रीय पोषण अभियान" (2018 पासून)
राज्यस्तरावर सुरुवात	2020 साली
अंमलबजावणी संस्था	महिला व बाल विकास विभाग, महाराष्ट्र शासन
प्रमुख लाभार्थी	0–6 वयोगटातील बालक, गरोदर महिला, स्तनदा माता, किशोरी

---

🧒🏻 अभियानाचे प्रमुख घटक

1. पोषण ट्रॅकिंग

अंगणवाडी केंद्रांवर लाभार्थ्यांची नोंदणी

स्मार्टफोन आणि CAS (Common Application Software) द्वारे माहिती संकलन

कुपोषित व अति-कुपोषित मुलांचे वर्गीकरण

2. पोषण माह

दरवर्षी सप्टेंबर महिन्यात ‘राष्ट्रीय पोषण महिना’ साजरा केला जातो

विविध जनजागृती उपक्रम: रॅली, पोस्टर, स्पर्धा, कार्यशाळा

3. संपूर्ण आहार जागर

आहार पद्धती, ताटातील विविध घटकांची ओळख

स्थानिक अन्नधान्याचा समावेश

‘थाळी कार्यक्रम’ – संतुलित आहाराचे प्रात्यक्षिक

4. POSHAN Vatika (पोषण बाग)

अंगणवाड्यांमध्ये व शाळांमध्ये पोषण बागांची निर्मिती

ताजी भाजीपाला, औषधी वनस्पती यांचे उत्पादन

---

👥 प्रमुख लाभार्थी व सेवा

लाभार्थी वर्ग	सेवा
0–6 वयोगटातील बालक	पूरक पोषण आहार, आरोग्य तपासणी, लसीकरण
गरोदर महिला	लोखंड फोलिक अॅसिड गोळ्या, पोषण आहार
स्तनदा माता	सल्लामसलत, पोषण प्रशिक्षण
किशोरी मुली	अॅनिमिया नियंत्रण, आहार जागर
अंगणवाडी सेविका/मदतनीस	प्रशिक्षण, स्मार्टफोनद्वारे डेटाआधारित सेवा

---

🧾 अंमलबजावणीसाठी वापरली जाणारी साधने

CAS App (Common Application Software): सर्व लाभार्थ्यांची माहिती डिजिटल स्वरूपात

Growth Monitoring Device: बालकांची उंची, वजन मोजणे

Smart Anganwadi Dashboard: जिल्हानिहाय आणि राज्यस्तरीय निरीक्षण

---

📈 उद्दिष्ट व परिणाम

उद्दिष्ट (2022–2025)	प्रगती
कुपोषण दर 2% ने वार्षिक घटवणे	काही जिल्ह्यांमध्ये प्रभावी अंमलबजावणी
अॅनिमिया दर कमी करणे	किशोरी व महिलांमध्ये सुधारणा
स्तनपानाचे प्रमाण वाढवणे	स्तनदा मातांना सकस आहार व मार्गदर्शन
विविध विभागांचा समन्वय	आरोग्य, शिक्षण, ग्रामीण विकास, ICDS सहभागी

---

📚 लोकजागृती उपक्रम

"पोषण सुधारणेसाठी जनतेचा सहभाग" – सहभागी पंचायत राज संस्था, महिला बचत गट

पोषण रथ – फिरते वाहन द्वारे गावोगावी पोषण संदेश

डिजिटल प्रचार – सोशल मीडियाद्वारे माहितीप्रसार

‘थाळी सजवा’ स्पर्धा, आई-बाल मेळावे, कुकिंग डेमो

---

📍 अभियानातील वैशिष्ट्यपूर्ण बाबी

स्थानिक अन्नधान्याचा उपयोग: ज्वारी, बाजरी, मूग, हरभरा यांचे प्रोत्साहन

पोषण सेवांमध्ये महिला नेतृत्व: अंगणवाडी सेविका, आशा कार्यकर्त्या मुख्य भूमिका बजावतात

POSHAN Tracker App: प्रत्येक लाभार्थ्याचा डिजिटल आरोग्य नोंदवही

---

🌟 यशोगाथा

गडचिरोली जिल्ह्यातील एका अंगणवाडीतील कुपोषित बालकाला पोषण महाराष्ट्र अभियानामुळे योग्य आहार, वैद्यकीय सल्ला व आईला सल्लामसलत मिळाल्यामुळे त्याचे वजन 3 महिन्यांत वाढले आणि तो आता पूर्णपणे सुदृढ आहे.

ही आहे अभियानाची खरी ताकद!

---

🤝 सहभागी विभाग

महिला व बालविकास विभाग

आरोग्य विभाग

ग्रामपंचायत व ग्रामीण विकास

शिक्षण विभाग

जलसंधारण व कृषी विभाग

---

📞 अधिक माहितीसाठी

तपशील	माहिती
अधिकृत संकेतस्थळ	https://icds-wcd.nic.in
महाराष्ट्र WCD पोर्टल	https://womenchild.maharashtra.gov.in
हेल्पलाइन	स्थानिक ICDS कार्यालय / CDPO कार्यालय

---

✅ निष्कर्ष

‘पोषण महाराष्ट्र अभियान’ ही केवळ एक योजना नाही, तर आपल्या भावी पिढीच्या आरोग्यासाठी एक व्रत आहे.

अभियानाच्या माध्यमातून महाराष्ट्र सरकार कुपोषणाच्या मुळावर घाव घालण्याचा प्रयत्न करत आहे.

"सशक्त माता – सुदृढ बालक – कुपोषणमुक्त महाराष्ट्र!"

#PoshanMaharashtra #PoushtikThali #KuposhanMuktState

---