🏫 एकलव्य मॉडेल निवासी विद्यालय – आदिवासी विद्यार्थ्यांसाठी उज्ज्वल भविष्याची शाळा

शिक्षण हे प्रत्येक मूलभूत हक्क आहे, आणि आदिवासी विद्यार्थ्यांना दर्जेदार व सर्वांगीण विकास घडवणारे शिक्षण मिळावे, या उद्देशाने भारत सरकारने सुरू केलेली एक महत्त्वाची योजना म्हणजे एकलव्य मॉडेल निवासी विद्यालय (EMRS). ही शाळा आदिवासी भागातील विद्यार्थ्यांसाठी निवासी स्वरूपात (Hostel Facility) उच्च दर्जाचे शिक्षण, संस्कार, क्रीडा व सर्वांगीण कौशल्य देण्याचे कार्य करते.

---

🎯 योजनेचे उद्दिष्ट

अनुसूचित जमातीच्या (ST) विद्यार्थ्यांना गुणवत्तापूर्ण शिक्षण मिळवून देणे.

ग्रामीण व आदिवासी भागातील विद्यार्थ्यांना स्पर्धात्मक शिक्षणात समाविष्ट करणे.

निवासी शाळा स्वरूपात शिक्षण, निवास, आहार, आरोग्य, क्रीडा, संगणक, इ. सर्व सुविधा मोफत उपलब्ध करून देणे.

IIT, NEET, UPSC, NDA यांसारख्या स्पर्धा परीक्षांसाठी तयारी करून देणे.

---

🏫 एकलव्य मॉडेल शाळा – संकल्पना

घटक	माहिती
योजना नाव	एकलव्य मॉडेल निवासी विद्यालय योजना
सुरुवात	1997 (नवीन विस्तार 2018 नंतर)
अंमलबजावणी संस्था	आदिवासी कार्य मंत्रालय, भारत सरकार
उद्दिष्ट गट	अनुसूचित जमाती (ST) विद्यार्थी
शाळेचा प्रकार	निवासी, CBSE मान्यता प्राप्त शाळा
अभ्यासक्रम	6वी ते 12वी (Science, Arts, Commerce)

---

📚 शैक्षणिक वैशिष्ट्ये

CBSE बोर्डानुसार अभ्यासक्रम.

संगणक शिक्षण, स्मार्ट क्लासरूम, डिजिटल लायब्ररी.

इंग्रजी माध्यमात शिक्षण, मराठी/प्रादेशिक भाषेचा समावेश.

विद्यार्थ्यांचे IQ, EQ, leadership, sports skills यांचा विकास.

अनुभवी शिक्षक, गेस्ट लेक्चर, करिअर काउंसिलिंग.

---

🛏️ निवासी सुविधा

सुविधा	माहिती
वसतिगृह	मुलं व मुलींसाठी स्वतंत्र निवासी व्यवस्था.
भोजन	सकस व पौष्टिक जेवण (नाश्ता, जेवण, दूध, रात्रीचा आहार).
आरोग्य	नियमित वैद्यकीय तपासणी, आरोग्य शिबीर, डॉक्टरची भेट.
गणवेश	मोफत गणवेश, शालेय साहित्य, बूट, पाटी, पेन, पाठीचा सॅक.
मनोरंजन	खेळाचे मैदान, इनडोअर गेम्स, सांस्कृतिक उपक्रम.

---

🧾 प्रवेश प्रक्रिया

पात्रता:

फक्त अनुसूचित जमाती (ST) प्रवर्गातील विद्यार्थी.

अर्ज करताना 5वी उत्तीर्ण असणे आवश्यक (6वी साठी प्रवेश).

संबंधित जिल्ह्यातील रहिवासी असावा.

प्रवेश पद्धत:

लिखित प्रवेश परीक्षा घेतली जाते (EMRS Entrance Test).

सामान्य बुद्धिमत्ता, गणित, भाषा, सामान्य ज्ञान या विषयांवर आधारित.

जिल्हास्तरावर किंवा ऑनलाईन पद्धतीने परीक्षा.

गुणवत्तेनुसार निवड.

---

📌 आवश्यक कागदपत्रे

जन्म दाखला

जात प्रमाणपत्र (ST)

रहिवासी प्रमाणपत्र

5वीचे गुणपत्रक

पासपोर्ट फोटो

आधार कार्ड (अर्जदार व पालक)

---

🗺️ महाराष्ट्रातील एकलव्य शाळांची संख्या

2024 पर्यंत महाराष्ट्रात 50+ एकलव्य निवासी शाळा कार्यरत असून पुढील ठिकाणी या शाळा कार्यरत आहेत:

गडचिरोली

नंदुरबार

चंद्रपूर

यवतमाळ

धुळे

नाशिक

अमरावती

ठाणे – पालघर

गोंदिया

(नवीन शाळा प्रस्तावित आहेत.)

---

📈 यशोगाथा

गडचिरोली जिल्ह्यातील रमेश तिडके यांनी एकलव्य शाळेतून 12वी विज्ञान शाखा पूर्ण केली. त्याने NEET परीक्षेत यश मिळवून सरकारी वैद्यकीय महाविद्यालयात प्रवेश घेतला. त्याच्या या यशात शाळेच्या शिस्तीचे, विशेष मार्गदर्शनाचे आणि मोफत सुविधांचे महत्त्वाचे योगदान होते.

---

💡 भविष्यकालीन विकास

PM JANMAN (जनजाती विकास मिशन) अंतर्गत अधिकाधिक शाळा सुरू होणार.

विद्यार्थ्यांसाठी IAS, NDA, JEE, NEET कोचिंग सुविधा उपलब्ध केल्या जात आहेत.

तंत्रज्ञान आधारित शिक्षण प्रणाली – E-Pathshala, Digital Learning.

अल्पसंख्याक भागातही विस्ताराची योजना.

---

📞 संपर्क व माहिती

माहिती	तपशील
अधिकृत संकेतस्थळ	https://emrs.tribal.gov.in
प्रवेश संबंधित माहिती	https://emrs.tribal.gov.in/admission
हेल्पलाइन	1800-889-3444
संबंधित जिल्हाधिकारी कार्यालय	आदिवासी विकास विभाग

---

✅ निष्कर्ष

एकलव्य मॉडेल निवासी विद्यालय ही केवळ एक शाळा नसून ती आदिवासी विद्यार्थ्यांसाठी एक संपूर्ण जीवनदृष्टी देणारी संकल्पना आहे. शिक्षण, संस्कार, आरोग्य, कौशल्य विकास, करिअर गाईडन्स अशा सर्व क्षेत्रांमध्ये विद्यार्थी सक्षम होतो. ही योजना ही समावेशक शिक्षणाचा एक उत्कृष्ट नमुना आहे.

---

"शिक्षण, संस्कार आणि संधी – एकलव्य विद्यालय घडवतं आदिवासी मुलांचं यशस्वी भविष्य!"

#EklavyaSchool #EMRS #TribalEducation #शिक्षणसर्वांसाठी

---