शिक्षण ही प्रत्येक विद्यार्थ्याची मूलभूत गरज आहे. परंतु, अनेक वेळा आर्थिक अडचणीमुळे मुलांना शिक्षणात अडथळे येतात. ही अडचण दूर करण्यासाठी भारत सरकार व महाराष्ट्र शासनाच्या वतीने "पूर्व-दहावी (Pre-Matric)" आणि "उत्तर-दहावी (Post-Matric)" शिष्यवृत्ती योजना राबवण्यात येतात.
🎯 योजनेचे उद्दिष्ट
-
आर्थिकदृष्ट्या दुर्बळ व सामाजिकदृष्ट्या मागासवर्गीय विद्यार्थ्यांना शिक्षणात सहाय्य मिळावे.
-
विद्यार्थी शाळा/महाविद्यालयीन शिक्षणात गळती होऊ नये यासाठी आर्थिक मदत पुरवणे.
-
शिक्षणात समान संधी निर्माण करणे आणि विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन देणे.
🧾 योजना प्रकार
| योजना नाव | इयत्ता | शिष्यवृत्तीचा कालावधी |
|---|---|---|
| पूर्व-दहावी (Pre-Matric) शिष्यवृत्ती | 1वी ते 10वी | शैक्षणिक वर्ष |
| उत्तर-दहावी (Post-Matric) शिष्यवृत्ती | 11वी ते पदव्युत्तर शिक्षण (PG) पर्यंत | शैक्षणिक वर्षानुसार |
👥 लाभार्थी व पात्रता निकष
✅ पूर्व-दहावी शिष्यवृत्ती (Pre-Matric):
-
अनुसूचित जाती (SC), अनुसूचित जमाती (ST), इतर मागासवर्गीय (OBC), आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल घटक (EWS).
-
1वी ते 10वी इयत्तेतील नियमित शिकणारे विद्यार्थी.
-
पालकांचे वार्षिक उत्पन्न:
-
SC/ST – ₹2.50 लाखांपर्यंत.
-
OBC/EWS – ₹1.50 लाखांपर्यंत.
-
✅ उत्तर-दहावी शिष्यवृत्ती (Post-Matric):
-
विद्यार्थी 11वी ते MA/MSc/MCom/MBA इ. पर्यंत शिक्षण घेत असावा.
-
मान्यताप्राप्त शाळा, महाविद्यालय किंवा विद्यापीठात शिक्षण सुरू असणे आवश्यक.
-
पालकांचे वार्षिक उत्पन्न:
-
SC/ST – ₹2.50 लाखांपर्यंत.
-
OBC/EWS – ₹1.50 ते 2.00 लाखांपर्यंत.
-
💰 शिष्यवृत्तीचा लाभ (श्रेणी व दर)
1. पूर्व-दहावी योजना:
| वर्ग | दर (दरमहा) |
|---|---|
| 1वी ते 5वी | ₹100 पर्यंत |
| 6वी ते 8वी | ₹150 ते ₹250 |
| 9वी ते 10वी | ₹300 ते ₹500 |
-
निवासी विद्यार्थ्यांना अतिरिक्त लाभ मिळतो (Hostel students).
2. उत्तर-दहावी योजना:
| अभ्यासक्रम | दर (दरमहा) |
|---|---|
| 11वी-12वी | ₹230 ते ₹380 |
| ITI/Polytechnic | ₹250 ते ₹500 |
| पदवी/पदव्युत्तर | ₹300 ते ₹1000 |
| निवासी विद्यार्थ्यांसाठी | ₹500 ते ₹1200 |
📌 शिष्यवृत्तीमध्ये समाविष्ट गोष्टी
-
शिक्षण शुल्काची भरपाई (Tuition Fees)
-
परीक्षा शुल्क (Exam Fees)
-
मेंटेनेस अलाऊन्स (Hostel/Day Scholar)
-
पुस्तके, साहित्य यासाठी अनुदान
-
प्रवेश शुल्क
📝 अर्ज प्रक्रिया
⌨️ ऑनलाईन अर्ज:
-
वेबसाइट:https://mahadbt.maharashtra.gov.in (महाDBT पोर्टल)
📄 आवश्यक कागदपत्रे:
-
विद्यार्थीचा शाळा/कॉलेज प्रमाणपत्र
-
मागील वर्षाचे गुणपत्रक
-
जात प्रमाणपत्र (SC/ST/OBC)
-
उत्पन्न प्रमाणपत्र
-
बँक पासबुक (राष्ट्रीयकृत बँक)
-
आधार कार्ड
-
अधिवास प्रमाणपत्र (Domicile)
📅 अर्ज करण्याची मुदत:
-
प्रत्येक वर्षी जून ते ऑक्टोबर दरम्यान अर्ज प्रक्रिया सुरू होते. (अद्ययावत तारखांसाठी mahadbt वेबसाईट पाहावी)
🧠 महत्वाचे मुद्दे
-
शिष्यवृत्ती थेट विद्यार्थ्याच्या बँक खात्यावर जमा केली जाते.
-
एकाच विद्यार्थ्याने एकाच वेळी फक्त एक योजना निवडावी.
-
नियमित शिक्षण असणे गरजेचे आहे, डिस्टन्स लर्निंगसाठी शिष्यवृत्ती लागू नाही.
-
जर शैक्षणिक वर्षात विद्यार्थी नापास झाला तर पुढच्या वर्षासाठी शिष्यवृत्ती मिळू शकत नाही (काही योजना अपवाद).
📣 योजना विशेष
-
सर्व विद्यार्थी वर्गासाठी समावेशक योजना.
-
कोणतीही फी भरावी लागत नाही – अर्ज प्रक्रिया पूर्णतः मोफत.
-
आर्थिकदृष्ट्या कमकुवत विद्यार्थ्यांना करिअरची संधी उपलब्ध करून देणारी योजना.
-
या योजनेमुळे अनेक विद्यार्थ्यांनी NEET, JEE, UPSC, MPSC यांसारख्या परीक्षांमध्ये यश मिळवलं आहे.
📞 संपर्क व मदत
| घटक | माहिती |
|---|---|
| अधिकृत संकेतस्थळ | https://mahadbt.maharashtra.gov.in |
| हेल्पलाइन क्रमांक | 022-49150800 |
| ई-मेल | mahadbt.helpdesk@maharashtra.gov.in |
| स्थानिक समुपदेशन केंद्र | जिल्हा समाजकल्याण अधिकारी कार्यालय |
✅ निष्कर्ष
पूर्व-दहावी व उत्तर-दहावी शिष्यवृत्ती योजना म्हणजे विद्यार्थ्यांसाठी शिक्षणाचा आर्थिक पाठिंबा. गरीब, ग्रामीण, आदिवासी आणि मागासवर्गीय विद्यार्थ्यांसाठी ही योजना म्हणजे भविष्यातील उंच भरारीसाठीची पायरी आहे. शिक्षणात कोणतीही अडचण येऊ नये यासाठी ही योजना विद्यार्थ्यांच्या पाठीशी ठाम उभी आहे.
हवे असल्यास याच लेखाचे PDF स्वरूप, पॉवरपॉइंट प्रेझेंटेशन, किंवा WhatsApp साठी शॉर्ट मेसेज फॉर्म तयार करून देऊ शकतो. फक्त सांगा!
0 टिप्पण्या